ده تکنیک آموزشی برای تمرین هدفمند در کلاس

در مقاله‌ی “چگونه با تمرین هدفمند به یک معلم حرفه‌ای تبدیل شویم؟” به طور مفصل به توضیح در مورد تمرین هدفمند پرداختیم.

برای اینکه در یک مهارت یا تکنیک خاص خبره شوید، باید تمرین هدفمند کنید. هرچه بیشتر تمرین کنید، بهتر می‌شوید. طبق اطلاعات ارائه‌شده در سند «تمرین با هدف» از گروه Deans for Impact، خوب است که یک بخش خاص از تدریس را انتخاب کنید و به‌طور جدی بر روی آن کار کنید تا پیشرفت کنید.

به‌جای اینکه از یک موضوع به موضوع دیگر بروید و سطحی با آن‌ها آشنا شوید، پیشنهاد می‌شود که معلمان یک مورد را انتخاب کنند و تلاش کنند تا آن را به‌طور مداوم و جدی تمرین کنند تا این تمرین به یک عادت تبدیل شود. این روش به‌طور خاص به بسیاری از جنبه‌های مدیریت رفتار و تکنیک‌های تدریس که در پست‌های قبلی توضیح داده‌ام، کمک می‌کند. اما در اینجا می‌خواهم روی جنبه‌های آموزشی تمرکز کنم.

در اینجا ده تکنیک برای تمرین هدفمند آورده شده است:

۱. توسعه روش‌های منظم برای یادآوری اطلاعات درسی

برای ایجاد یک روش منظم و بدون استرس برای یادآوری اطلاعات، نیاز به تمرین هدفمند دارید. این روش باید با نظم خاصی انجام شود تا به دانش‌آموزان کمک کند تا اطلاعاتی که به آن‌ها درس داده‌اید را حفظ کنند.در واقع باید یک الگوی مشخص ایجاد کنید و به آن پایبند باشید:

شناسایی موضوعات خاص برای تست‌های سریع:

برای تمرین بازخوانی اطلاعات، ابتدا موضوعات خاصی را شناسایی کنید که بتوانید آنها را با تست‌های سریع آزمایش کنید. مثلاً می‌توانید از یک جدول استفاده کنید که به بخش‌های مختلف تقسیم شده است و دانش‌آموزان می‌توانند روی هر بخش تمرکز کنند.

انتخاب روش آزمون‌گیری مناسب:

روش آزمون‌گیری باید ساده و آشنا باشد. مثلاً اگر از روش‌های نوشتاری استفاده می‌کنید، ممکن است تصمیم بگیرید که سوالات را برای دانش‌آموزان بخوانید یا از اسلایدهای پاورپوینت برای نمایش سوالات استفاده کنید. مهم است که روشی را انتخاب کنید که دانش‌آموزان به راحتی با آن آشنا هستند و می‌توانند به خوبی از آن استفاده کنند.

پیدا کردن روش سریع برای بررسی پاسخ‌ها:

برای بررسی پاسخ‌ها به سرعت، می‌توانید از روش‌هایی مانند نمایش پاسخ‌ها روی نمایشگر یا اسلاید پاورپوینت استفاده کنید تا دانش‌آموزان بتوانند به راحتی نتایج خود را بررسی کنند. این روش به شما کمک می‌کند تا به سرعت بفهمید کدام دانش‌آموزان درست پاسخ داده‌اند و کدام نیاز به کمک دارند.

داشتن روتین تکراری:

باید یک روتین ایجاد کنید که به‌طور مکرر به همان موضوعات برگردد تا یادآوری تقویت شود. مثلاً می‌توانید هر روز یا هر هفته به مرور همان موضوعات بپردازید تا به یک عادت تبدیل شود. این روش نباید زمان زیادی از درس را بگیرد و باید به اندازه‌ای تکرار شود که به راحتی در ذهن دانش‌آموزان جا بیفتد.

تکنیک‌های پیشرفته:

برای تمرین تکنیک‌های پیشرفته، می‌توانید از سوالات چندگزینه‌ای، ترتیب دادن مفاهیم یا سوالات پیچیده‌تر استفاده کنید. به این صورت، می‌توانید مهارت‌های تفکر انتقادی و تحلیلی دانش‌آموزان را تقویت کنید.

۲. پاسخ‌دهی تمام دانش‌آموزان: استفاده مؤثر از تخته‌سفیدهای کوچک

به‌طور کلی، یکی از ابزارهای جالب کلاس درس، تخته‌سفیدهای کوچک است. کلید این است که از آن‌ها به‌طور مؤثر استفاده کنید. باید کلاس را تمرین دهید تا از تخته‌ها به‌طور جدی استفاده کنند و به‌طور همزمان و دقیق پاسخ‌ها را نشان دهند. همچنین، باید مطمئن شوید که دانش‌آموزان تخته‌ها را برای مدت کافی بالا نگه‌دارند تا بتوانید با پاسخ‌های آن‌ها تعامل داشته باشید. از این فرصت استفاده کنید تا بپرسید: «چرا این را گفتی؟ چطور متوجه شدی؟» و غیره. این تکنیک نیاز به تمرین دارد تا به‌خوبی کار کند، اما وقتی درست استفاده شود، بسیار مؤثر است.

۳. تکنیک‌های پرسش‌گری

هر تکنیک پرسش‌گری نیاز به تمرین دارد، به ویژه اگر عادت کرده‌اید که هر سوال را از کل کلاس بپرسید و پاسخ‌ها را فقط از کسانی که دستشان را بالا می‌زنند بپذیرید. تلاش کنید این روش‌ها را امتحان کرده و تمرین کنید:

انتخاب تصادفی: از ابزارهایی مانند تولیدکننده‌های نام آنلاین یا کاغذهایی برای شماره‌ی تصادفی استفاده کنید تا از دانش‌آموزان پاسخ بگیرید. برای مثال، وقتی سوالی دارید، یکی از کاغذهای شماره را اتفاقی انتخاب می‌کنید و نام دانش‌آموز را بخوانید تا پاسخ دهد. این کار باعث می‌شود همه دانش‌آموزان بیشتر توجه کنند.

پرسش سرد:

به تکنیک ۳۳ در کتاب «آموزش مثل قهرمان» نوشته داگ لمو (Doug Lemov) نگاهی بیندازید. به جای اینکه اول اسم یک دانش آموز را بگوییم و از او سوال را بپرسیم، ابتدا سوال را در کلاس مطرح می‌کنیم و پس از چند ثانیه صبر کردن اسم یک دانش‌آموز را می‌گوییم.

مثال: به جای “سارا حاصل ضرب ۴ در ۱۶ چه عددی میشه؟” می‌توانیم جمله‌ی بعدی را جایگزین کنیم: “حاصل ضرب ۴ در ۱۶ …(چند ثانیه مکث)… سارا تو بگو چه عددی میشه”.
با این روش کل کلاس برای لحظاتی درگیر یافتن پاسخ این سوال می‌شوند.

پرسش‌های پیگیرانه:

بعد از هر سوال، سوالات پیگیری بپرسید تا عمق بیشتری در پاسخ‌ها داشته باشید. مثلاً، اگر از دانش‌آموزی پرسیدید “چرا گیاهان نیاز به نور دارند؟”، بعد از جواب او بپرسید “چه اتفاقی می‌افتد اگر گیاهان نور کافی نداشته باشند؟” این کار باعث می‌شود دانش‌آموزان بیشتر فکر کنند و اطلاعات خود را بهتر توضیح دهند.

گفتگوهای طولانی:

این روش، گسترشی از پرسش‌های پیگیرانه است. وقتی یک دانش‌آموز پاسخ خوبی می‌دهد، از او بخواهید که در مورد پاسخ خود بیشتر توضیح دهد و با بقیه کلاس به اشتراک بگذارد. مثلاً، بعد از اینکه یک دانش‌آموز در مورد یک موضوع علمی توضیح داد، از او بخواهید که مثال‌های بیشتری بزند و توضیحاتش را با بقیه دانش‌آموزان به اشتراک بگذارد. این کار به ایجاد درک عمیق‌تر کمک می‌کند.

۴. تفکر، جفت‌سازی، و اشتراک‌گذاری

تفکر (Think): ابتدا، معلم یک سوال یا موضوع را مطرح می‌کند و از دانش‌آموزان می‌خواهد که برای چند لحظه به آن فکر کنند. این مرحله به دانش‌آموزان زمان می‌دهد تا به طور مستقل در مورد سوال یا موضوع فکر کنند و ایده‌های خود را شکل دهند.
جفت‌سازی (Pair): سپس، دانش‌آموزان به دو نفر جفت می‌شوند و با هم در مورد آنچه که فکر کرده‌اند، گفت‌وگو می‌کنند. این مرحله به دانش‌آموزان فرصت می‌دهد تا ایده‌های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند، از نظرات یکدیگر بهره‌برداری کنند و به درک عمیق‌تری از موضوع برسند.
۳. اشتراک‌گذاری (Share): در نهایت، جفت‌ها نظرات و ایده‌های خود را با کل کلاس به اشتراک می‌گذارند. این مرحله باعث می‌شود که دانش‌آموزان از دیدگاه‌های مختلف آگاه شوند و بحث گسترده‌تری پیرامون موضوع ایجاد شود.

۵. فراشناخت و مدل‌سازی

فراشناخت یکی از مؤثرترین استراتژی‌های آموزشی است که در رتبه‌بندی‌های مختلف به عنوان یک روش قوی شناخته شده است. به زبان ساده، فراشناخت یعنی آموزش به دانش‌آموزان در مورد اینکه چطور مشکلات پیچیده را حل کنند، به گونه‌ای که روش‌ها و فرآیندهای فکری شما را به‌صورت آشکار و مدل‌سازی شده نشان دهید. برای مثال، در مسائلی که نیاز به استدلال غیر کلامی دارند (مانند سؤالات هوش)، شما می‌توانید به دانش‌آموزان نشان دهید که چطور به حل آن‌ها می‌پردازید، حتی فرآیند چک کردن اشتباهات را نیز توضیح دهید. این فرآیند چیزی است که دانش‌آموزان می‌توانند تمرین کنند. این روش برای مثال در درس ادبیات، در مدل‌سازی نوشتن هم مفید است – شما باید تمام مراحل ساخت جملات و پاراگراف‌ها را با جزئیات توضیح دهید تا دانش‌آموزان متوجه شوند چطور به بیان آنچه می‌خواهید برسند. تسلط بر این روش نیاز به تمرین دارد، ولی بسیار موثر است.

۶. بازخورد کلاسی به جای نمره‌دهی فردی

به‌جای اینکه شب‌ها تا دیر وقت بنشینید و با خودکار قرمز روی دفترهای تمرینی دانش‌آموزان نمره‌دهی کنید، می‌توانید به جای آن به کل کلاس بازخورد دهید. به جای اینکه به هر دانش‌آموز جداگانه نمره بدهید، می‌توانید دفترهای دانش‌آموزان را مرور کنید، یادداشت‌هایی بردارید و سپس در یک جلسه کلاسی بازخورد کلی بدهید. این روش را بارها و بارها تکرار کنید و در آن مهارت پیدا کنید – این کار به شما کمک می‌کند و به شدت مؤثر است.

۷. بازخورد به روش نقد و بررسی

به جای اینکه فقط به دیدن ویدیوهای مرتبط با «پروانه آستین» اکتفا کنید، بهتر است از روش نقد و بررسی آن بهره ببرید. در این روش، دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که کارهای خود را به‌صورت دقیق و جزئی نقد کنند و این بازخورد به آن‌ها کمک می‌کند تا به سطوح بالاتری از کیفیت در کارهایشان برسند.

برای مثال می‌توانید از دانش‌آموزان بخواهید که تکالیف خود یا همکلاسی‌هایشان را با رویکردی سازنده نقد کنند. به آن‌ها یاد دهید که بازخوردهایی بدهند که به بهبود کار کمک کند، نه صرفاً نکوهش. برای مثال، در کلاس هنر یا انشا، دانش‌آموزان می‌توانند یکدیگر را نقد کنند و پیشنهادات سازنده برای بهبود کار ارائه دهند.

۸. توسعه هدفمند واژگان

این روش به تکنیک یادآوری که قبلاً توضیح داده شد مرتبط است، اما در اینجا تمرکز بر تثبیت واژگان جدید است. بسیاری از اوقات، دانش‌آموزان در کلاس با کلمات جدیدی آشنا می‌شوند و معلم آن‌ها را توضیح می‌دهد، اما این کلمات به زودی فراموش می‌شوند و در نتیجه به طور کامل یاد گرفته نمی‌شوند. برای جلوگیری از این اتفاق، می‌توان یک روتین مشخص را اجرا کرد:

بخشی از تخته کلاس را به کلمات جدید اختصاص دهید.
کلمات جدید را در طول درس فهرست کنید و توضیحات لازم درباره املای سخت آن‌ها را ارائه دهید.
دانش‌آموزان به صورت گروهی تکرار کنند تا همه بتوانند تلفظ صحیح کلمات را تجربه کنند.
از دانش‌آموزان بخواهید که کلمات جدید را در جملات شفاهی یا در دفتری مخصوص یادداشت کنند.
از این لیست در روزهای بعد، هفته‌ها یا ماه‌های آینده برای آزمون‌های یادآوری استفاده کنید تا دانش‌آموزان آن‌ها را به خاطر بسپارند.

۹. استفاده از طبقه‌بندی توکار

به جای اینکه برای هر دانش‌آموز فعالیت متفاوتی طراحی کنید، می‌توانید از روشی استفاده کنید که سوالات مربوط به یک موضوع با سطوح مختلف دشواری در یک برنامه واحد گنجانده شوند. این روش در مدارس ابتدایی و متوسطه به خوبی با برچسب‌هایی مثل “برنز”، “نقره”، “طلا” یا سطح‌های مختلف دشواری مانند “ملایم”، “تند” و “آتشین” پیاده‌سازی شده است.

برای پیاده‌سازی این روش، باید سوالات را طوری طراحی کنید که در هر سطح، محتوای کافی و مرتبط با هدف یادگیری وجود داشته باشد و دانش‌آموزان با سرعت متفاوت بتوانند از آن بهره ببرند. هدف این است که همه دانش‌آموزان، بدون توجه به سطحشان، به یک سطح بهینه از موفقیت برسند (مثلاً ۸۰٪ موفقیت در سوالات)، در حالی که چالش‌های مناسبی نیز پیش روی آن‌ها قرار دارد.

مثال:

در کلاس ریاضی، می‌توانید سوالاتی با سه سطح دشواری متفاوت طراحی کنید. مثلاً:

ملایم: سوالات ساده مانند «۵ + ۳ = ؟» برای دانش‌آموزانی که نیاز به تمرین بیشتری دارند.
تند: سوالات ترکیبی مانند «۱۲ + ۸ / ۵۶ = ؟» که کمی پیچیده‌تر هستند و نیاز به درک بیشتری دارند.
آتشین: سوالات چالش‌برانگیز مانند «اگر ۳x + ۵ = ۱۱ باشد، مقدار x چقدر است؟» که به تفکر و مهارت‌های پیشرفته‌تر نیاز دارد.

این رویکرد به معلمان اجازه می‌دهد که تمامی دانش‌آموزان را به چالش بکشند، در حالی که هر فرد در سطح خودش پیشرفت می‌کند.

۱۰. تلاش سوم برای برتری

این روش بر اساس ایده “پروانه آستین” (Austin’s Butterfly) است و به شما کمک می‌کند در برنامه‌ریزی درسی، فضایی برای بازنویسی و بهبود کارهای دانش‌آموزان ایجاد کنید. هدف این است که دانش‌آموزان تا نسخه سوم از کارشان پیش بروند: سومین پیش‌نویس یک شعر، داستان، انشا یا نوشتار به زبان خارجی؛ سومین تلاش برای نقاشی؛ یا سومین اجرای یک نمایش یا سخنرانی. نسخه اول می‌تواند “شروعی عالی” باشد. پس از دریافت بازخورد، نسخه دوم بهبود بزرگی خواهد داشت و نسخه سوم جایی است که شما واقعاً به کیفیت بالا می‌رسید.

اهمیت تمرین هدفمند

پیش از استفاده از تکنیک‌های مختلفی که در این مقاله ارائه شد، بسیار ضروری است که معلمان به طور کامل با مفهوم تمرین هدفمند (Deliberate Practice) آشنا شوند. تمرین هدفمند تنها به معنای تکرار مداوم نیست، بلکه رویکردی است که تمرکز بر بهبود تدریجی و سیستماتیک دارد. پیشنهاد می‌کنم معلمان ابتدا تعریف تمرین هدفمند را مطالعه کرده و درک عمیقی از آن پیدا کنند. در این مسیر، خواندن منابع مرتبط و بررسی دقیق کاربرد آن در زمینه آموزشی نیز مفید خواهد بود.

علاوه بر این، استفاده از تکنیک‌هایی که در اینجا معرفی شد، تنها نقطه شروع است. معلمان باید با مطالعات بیشتر، آزمون و خطا، و بازبینی مداوم عملکرد خود، به دنبال بهبود دائمی باشند. به یاد داشته باشید که بهترین نتایج زمانی حاصل می‌شود که هر معلم روش‌های ارائه‌شده را با نیازها و خصوصیات خاص دانش‌آموزان و کلاس خود تطبیق دهد و از رویکردهای جدید و نوآورانه استفاده کند.

نتیجه‌گیری

در پایان، تمرین هدفمند به معلمان کمک می‌کند تا در تدریس خود به رشد مداوم دست یابند. تکنیک‌های معرفی‌شده در این مقاله می‌توانند به‌عنوان یک نقشه‌راه مفید باشند، اما بهترین معلمان کسانی هستند که به طور مداوم در پی ارتقای دانش و مهارت‌های خود هستند. با تلفیق این تکنیک‌ها با تجربیات خود و مطالعات بیشتر، شما می‌توانید کیفیت آموزش را بهبود بخشیده و به دانش‌آموزانتان کمک کنید تا به سطوح بالاتری از موفقیت برسند.